Zo plukken tuinders de vruchten van een warmtekrachtinstallatie

Rotterdam, 1 september 2023

De energiewereld is volop in beweging. We veranderen van een wereld die draait op fossiele brandstoffen naar een systeem waarin we op een duurzame manier elektriciteit en warmte produceren en gebruiken. Hierin moeten we samen onze weg vinden. Gelukkig barst het in ons land van de innovatieve ideeën om van de energietransitie een succes te maken en te bouwen aan een leefwereld vol nieuwe energie. Eén van die slimme toepassingen is hoe warmtekrachtkoppelingen (WKK) in de glastuinbouw bijdragen aan het herstellen van onbalans op het elektriciteitsnet.

Decennialang profiteerden we van een energiesysteem dat draaide op fossiele brandstoffen, zoals steenkool en aardgas. Bronnen die altijd voor handen waren. Netbeheerders wisten precies hoeveel elektriciteit er nodig was én konden daar de beschikbaarheid op aanpassen. Inmiddels komt steeds meer elektriciteit van duurzame bronnen, zoals zon en wind. Vraag en aanbod zijn daardoor lastiger in balans te houden. Het weer kun je immers niet sturen en daardoor komt het vaker voor dat er onbalans is op het elektriciteitsnet. Steeds meer tuinders zien in die uitdaging een kans door hun bestaande WKK-installaties in te zetten op het moment dat er elektriciteit gevraagd wordt om de energiebalans te herstellen.

Hoe werkt WKK in de glastuinbouw?

Voor de groei van gewassen hebben tuinders meestal drie dingen nodig: CO2, warmte en licht. Op de ‘ouderwetse’ manier wordt elektriciteit voor licht geleverd via een kabel uit een elektriciteitscentrale. Een aardgasgestookte ketel zorgt voor warmte. Een WKK regelt dit efficiënt, door als een elektriciteitscentrale in het klein te opereren. Lokaal, dus bij de tuinder zelf, worden warmte en elektriciteit tegelijkertijd geproduceerd door één apparaat dat draait op gas. Maar waar een elektriciteitscentrale de restwarmte niet gebruikt, doet WKK dat wel. Voordelen: de installatie gebruikt tot 20% minder gas en de CO2-uitstoot kan tot 30% dalen. Als het in de toekomst mogelijk wordt om over te stappen op biogas wordt WKK misschien zelfs CO2-neutraal.

De aanschaf van een WKK is voor tuinders weliswaar een flinke investering, maar is terug te verdienen via de energierekening – ook omdat elektriciteit eigenlijk een gratis nevenproduct is van het gasverbruik. Bovendien leveren tuinders hun teveel opgewekte elektriciteit terug aan het net, waardoor ze extra inkomsten genereren.

WKK's hebben ook voor netbeheerders voordelen. Omdat ze in relatief korte tijd aan- en uitgezet kunnen worden, kunnen ze snel en eenvoudig meehelpen om een tijdelijke onbalans op het (nationale) elektriciteitsnet op te lossen. Afhankelijk van de grootte en ernst van de onbalans, geeft landelijke netbeheerder TenneT hiervoor aantrekkelijke vergoedingen. Ook dat maakt het voor tuinders interessant.

Gedragsverandering

Voor regionale netbeheerders leveren WKK's ook een extra uitdaging op. Tot voor kort leverden tuinders vooral in de ochtend en aan het einde van de dag terug aan het net: op de momenten dat zonnepanelen dat (nog) niet doen. Sinds deze lente is dat anders in ons net en leveren tuinders met een WKK-installatie juist midden op de dag elektriciteit terug. Dit gebeurt bijvoorbeeld als reactie op een prijsprikkel in de markt (hoge financiële vergoeding bij teruglevering) of in opdracht van TenneT om – tegen vergoeding – bij te dragen aan het herstel van de balans op het nationale net. Of door een van de partijen die handelen op de energiemarkt en die ‘balansverantwoordelijk’ zijn*. Op zich niets mis mee, echter zorgt deze regeling ervoor dat het elektriciteitsnet soms onverwacht snel vol loopt. In Waddinxveen, Lansingerland en Pijnacker-Nootdorp – gebieden met veel glastuinbouw – zorgde deze gedragsverandering van een groep tuinders er zelfs voor dat er congestie op teruglevering is afgeroepen. Totdat het net uitgebreid is, komen aanvragen voor teruglevering van elektriciteit, bijvoorbeeld door grote zonnedaken en nieuwe WKK’s, op de wachtlijst te staan.

Tuinders zijn in groeiende mate dus ook energieondernemer, juist vanwege de hoge prijzen van elektriciteit en de diensten die ze op de onbalansmarkt leveren. Ze plukken er letterlijk de vruchten van. De verkoop van elektriciteit brengt in steeds meer gevallen meer geld op dan de verkoop van gewassen alleen. Soms zien we dat tuinders hun WKK-installatie zelfs op vol vermogen aanzetten terwijl ze tegelijk de ramen van hun kassen openen om het overschot aan warmte kwijt te raken. In zo’n geval heeft een WKK een negatief effect op de energietransitie. De combinatie van marktwerking en gedragsverandering kan op die manier vergaande gevolgen hebben. Netbeheerders, ondernemers en overheden dienen samen een passende oplossing te vinden, zodat dit soort technieken niet hun doel voorbijschieten.

*Balansverantwoordelijken (BRPs) (tennet.eu)